Gram Panchayat Wadali Najik

🌸 ग्रामपंचायत वडाळी नजिक मध्ये आपले सहर्ष स्वागत आहे 🌸

नाशिकच्या जलसंपदेचा परिचय

नाशिक जिल्ह्यातील वडाळी नजिक गावाच्या जवळ असलेली आणि इतर प्रमुख धरणे

पालखेड धरण: महाराष्ट्राच्या कृषी समृद्धीचा आधारस्तंभ

नाशिक जिल्ह्याच्या दिंडोरी तालुक्यात कादवा नदीवर वसलेले पालखेड धरण, महाराष्ट्राच्या कृषी जीवनातील एक महत्त्वपूर्ण आधारस्तंभ आहे. वडाळी नजिकपासून अंदाजे २५ किलोमीटर अंतरावर असलेले हे मातीचे धरण, परिसरातील शेतीला जीवनदान देणारे एक महत्त्वाचे जलसाठ आहे. या धरणामुळे दिंडोरी, निफाड, येवला तसेच अहमदनगर आणि औरंगाबाद जिल्ह्यांमधील काही भागांना शेतीसाठी आवश्यक पाणी उपलब्ध झाले आहे.

पालखेड धरणाचे वडाळी नजिकपासूनचे अंतर

पालखेड धरण वडाळी नजिकपासून अंदाजे २५ किलोमीटर अंतरावर आहे.

मुख्य वैशिष्ट्ये आणि आकडेवारी

वैशिष्ट्यमाहिती
प्रकारमातीचे धरण
नदीकादवा नदी
स्थानदिंडोरी, नाशिक जिल्हा
उंची३४.७५ मीटर
लांबी४,११० मीटर
एकूण जलसाठा क्षमता२३०,१०० दशलक्ष घनमीटर

इतिहास आणि उद्देश

पालखेड सिंचन विभागाची स्थापना **१९६८** साली झाली. धरणाच्या डाव्या कालव्याचे बांधकाम **१९७५ ते १९७६** या काळात पूर्ण झाले. या कालव्याच्या आधुनिकीकरणासाठी **आशियाई विकास बँकेकडून** मदत मिळाली, ज्यामुळे पाण्याचा वापर अधिक कार्यक्षम झाला. पालखेड धरणाचा मुख्य उद्देश परिसरातील शेतजमिनींना सिंचनासाठी पाणी पुरवणे हा आहे, ज्यामुळे येथील कृषी उत्पादन मोठ्या प्रमाणावर वाढले आहे. एकूण **१२८.५० किलोमीटर** लांबीच्या कालव्यामुळे अनेक तालुक्यांतील शेतकरी वर्षभर पिके घेऊ शकतात.

गंगापूर धरण: नाशिकच्या समृद्धीचा जलस्रोत

नाशिक शहरापासून जवळच, गोदावरी नदीवर वसलेले गंगापूर धरण हे महाराष्ट्राच्या कृषी आणि शहरी जीवनातील एक अत्यंत महत्त्वाचे स्थान आहे. हे धरण केवळ एक भव्य अभियांत्रिकी रचना नसून, नाशिक आणि आसपासच्या परिसरासाठी जीवनदायी जलस्रोत आहे. आपल्या मनोहारी सौंदर्यामुळे आणि समृद्ध परिसंस्थेमुळे हे धरण एक लोकप्रिय पर्यटन स्थळ बनले आहे.

गंगापूर धरणाचे वडाळी नजिकपासूनचे अंतर

गंगापूर धरण वडाळी नजिकपासून अंदाजे ४५.८ किलोमीटर अंतरावर आहे.

मुख्य वैशिष्ट्ये आणि आकडेवारी

वैशिष्ट्यमाहिती
प्रकारमातीचे धरण
नदीगोदावरी आणि काश्यपी नद्यांच्या संगमावर
उंची३६.५९ मीटर
लांबी३,९०२ मीटर
एकूण जलसाठा क्षमता२१५.८८ दशलक्ष घनमीटर

इतिहास आणि उद्देश

गंगापूर धरणाचा पाया १९४७ साली ब्रिटिश काळात घातला गेला होता, म्हणूनच याला ब्रिटिशांनी नाशिकला दिलेली ‘अंतिम भेट’ मानले जाते. ‘मॅसॅच्युसेट्स इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी’ या प्रसिद्ध संस्थेने याचे डिझाइन केले होते. जवळपास १८ वर्षांच्या अथक परिश्रमानंतर, १९६५ मध्ये या धरणाचे बांधकाम पूर्ण झाले. या धरणाचा मुख्य उद्देश नाशिक शहराला पिण्याचे पाणी पुरवणे आणि परिसरातील शेतजमिनींना सिंचनासाठी पाणी देणे हा आहे. याशिवाय, हे धरण जलविद्युत निर्मितीमध्येही हातभार लावते.

पर्यटन आणि पर्यावरण

गंगापूर धरणाचा परिसर पर्यटकांसाठी एक सुंदर ठिकाण आहे. येथील शांत आणि निसर्गरम्य वातावरणामुळे अनेक पर्यटक आकर्षित होतात. या धरणाच्या जलाशयात विविध प्रकारचे पक्षी येतात, ज्यामुळे पक्षीनिरीक्षकांसाठी हे एक उत्तम ठिकाण आहे. नौकाविहार, पक्षीनिरीक्षण आणि निसर्गाच्या सानिध्यात वेळ घालवण्यासाठी हे एक आदर्श स्थळ आहे. धरणाच्या परिसरात द्राक्षांचे मळे आणि बागा असल्याने येथील सौंदर्य अधिकच खुलून दिसते.

नांदूर मध्यमेश्वर: महाराष्ट्राचे 'भरतपूर'

नाशिक जिल्ह्याच्या निफाड तालुक्यात गोदावरी नदीवर वसलेले नांदूर मध्यमेश्वर धरण हे केवळ एक सिंचन प्रकल्प नसून, महाराष्ट्राच्या समृद्ध जैवविविधतेचा एक अमूल्य ठेवा आहे. कादवा नदी आणि गोदावरी नदीच्या संगमावर वसलेले हे धरण, त्याच्या ऐतिहासिक आणि पर्यावरणीय महत्त्वामुळे एक अद्वितीय स्थान बनले आहे. स्थानिक शेतीला जल पुरवठा करण्यासोबतच, हे ठिकाण हजारो स्थलांतरित पक्ष्यांसाठी एक सुरक्षित आश्रयस्थान बनले आहे.

नांदूर मध्यमेश्वर धरणाचे वडाळी नजिकपासूनचे अंतर

नांदूर मध्यमेश्वर धरण वडाळी नजिकपासून अंदाजे २३.७ किलोमीटर अंतरावर आहे.

मुख्य वैशिष्ट्ये आणि आकडेवारी

वैशिष्ट्यमाहिती
बांधकाम१९०७-१९१३
सध्याची जलसाठा क्षमता२५७ दशलक्ष घनफूट
सध्याची सरासरी खोली१८ फूट
पक्षी अभयारण्याचे क्षेत्रफळ१,७५७.९२ हेक्टर
पाणथळ प्रदेशाचे क्षेत्रफळ४,११० मीटर
एकूण जलसाठा क्षमता८००.९६ हेक्टर

इतिहास आणि उद्देश

१९०७ ते १९१३ या काळात या धरणाचे बांधकाम झाले. याचे मुख्य उद्दिष्ट नाशिक, अहमदनगर आणि औरंगाबाद जिल्ह्यांतील शेतीला पाणी पुरवणे हे होते. गंगापूर आणि दारणा धरणांसारख्या वरच्या बाजूकडील जलाशयांमधून पाणी घेऊन ते कालव्यांद्वारे शेतीसाठी सोडले जाते. कालांतराने, नदीच्या गाळामुळे येथे दलदलीची जागा आणि नैसर्गिक बेटे तयार झाली, ज्यामुळे हे ठिकाण एका समृद्ध पाणथळ प्रदेशात रूपांतरित झाले.

पर्यावरण आणि पक्षी अभयारण्य

त्याच्या अद्वितीय पर्यावरणीय महत्त्वामुळे, नांदूर मध्यमेश्वरला २०२० मध्ये महाराष्ट्रातील पहिले ‘रामसर स्थळ’ म्हणून आंतरराष्ट्रीय दर्जा मिळाला. या ठिकाणाला ‘महाराष्ट्राचे भरतपूर’ म्हणूनही ओळखले जाते, कारण येथे युरोप, मध्य आशिया आणि सायबेरियासह जगभरातून २६५ हून अधिक प्रजातींचे स्थलांतरित पक्षी मोठ्या संख्येने येतात. फ्लेमिंगो, बगळे, करकोचे, चमचे आणि विविध प्रकारची बदके येथे आढळतात. इंडियन व्हल्चर आणि व्हाईट-रम्पड व्हल्चर यांसारखे काही अत्यंत दुर्मिळ पक्षीही येथे दिसतात.

भेट देण्यासाठी उत्तम वेळ

येथील हवामान सुखद आणि आल्हाददायक आहे. डिसेंबर ते फेब्रुवारी या काळात येथे थंडी असल्यामुळे वातावरण खूप आल्हाददायक असते, आणि याच काळात सर्वाधिक पक्षी येतात, त्यामुळे पक्षीनिरीक्षणासाठी हा सर्वोत्तम काळ आहे.

ओझरखेड धरण: निसर्गाच्या कुशीतील एक जलस्रोत

नाशिक जिल्ह्याच्या दिंडोरी तालुक्यात, सप्तशृंगी देवीच्या मंदिराच्या जवळ, कादवा नदीवर वसलेले ओझरखेड धरण हे एक अत्यंत मनमोहक ठिकाण आहे. आपल्या शुद्ध पाण्यामुळे, नैसर्गिक सौंदर्यामुळे आणि समृद्ध जैवविविधतेमुळे ओळखले जाते. विशेषतः पावसाळ्यात येथील दृश्य खूप विलोभनीय असते.

ओझरखेड धरणाचे वडाळी नजिकपासूनचे अंतर

ओझरखेड धरण वडाळी नजिकपासून अंदाजे ४१ किलोमीटर अंतरावर आहे.

मुख्य वैशिष्ट्ये आणि आकडेवारी

वैशिष्ट्यमाहिती
बांधकाम वर्ष १९८२
प्रकारमातीचे धरण
उंची३५.३ मीटर (११६ फूट)
लांबी३,२६६ मीटर (१०,७१५ फूट)
एकूण जलसाठा क्षमता६७,९५० दशलक्ष घनमीटर

उद्देश आणि उपयोग

ओझरखेड धरणाचा मुख्य उद्देश परिसरातील शेतीसाठी सिंचनाचे पाणी उपलब्ध करून देणे आणि वणी व आसपासच्या गावांना पिण्याच्या पाण्याचा पुरवठा करणे हा आहे. या धरणाच्या कालव्यामुळे नाशिक जिल्ह्याच्या पूर्व भागातील शेतजमिनींना मोठा फायदा होतो.

पर्यटन स्थळ म्हणून महत्त्व

हे धरण स्थानिक आणि पर्यटकांसाठी एक लोकप्रिय ठिकाण बनले आहे. येथील हिरवीगार निसर्गाची पार्श्वभूमी, शांत वातावरण आणि सूर्यास्त-सूर्यदयाची मनमोहक दृश्ये छायाचित्रकारांना आणि निसर्गप्रेमींना खूप आकर्षित करतात. धरणाबाहेर अनेक ठिकाणी स्थानिक खाद्यपदार्थांचे स्टॉल्स आहेत, जिथे तुम्ही धरणातील ताजे मासे आणि इतर चविष्ट पदार्थ्यांचा आस्वाद घेऊ शकता.

भेट देण्यासाठी उत्तम वेळ

पावसाळा (जून-सप्टेंबर): या काळात धरण पूर्ण भरलेले असते आणि आजूबाजूचा परिसर हिरव्यागार रंगांनी नटलेला असतो. हिवाळा (ऑक्टोबर-फेब्रुवारी): हवामान थंड आणि आल्हाददायक असल्यामुळे बाहेरच्या क्रियाकलापांसाठी (उदा. पक्षीनिरीक्षण) हा काळ उत्तम आहे.

भावली धरण: निसर्गाचे सौंदर्य आणि जलशक्तीचा संगम

नाशिक जिल्ह्याच्या इगतपुरी तालुक्यात, भाम नदीवर बांधलेले भावली धरण हे एक नयनरम्य ठिकाण आहे. हे धरण, त्याच्या नैसर्गिक सौंदर्यामुळे आणि शांत वातावरणामुळे एक लोकप्रिय पर्यटन स्थळ बनले आहे. विशेषतः पावसाळ्यात, जेव्हा धरण तुडुंब भरलेले असते आणि आजूबाजूला लहान-मोठे धबधबे दिसतात, तेव्हा येथील दृश्य डोळ्यांना खूप सुखावते.

भावली धरणाचे वडाळी नजिकपासूनचे अंतर

भावली धरण वडाळी नजिकपासून अंदाजे ८२.३ किलोमीटर अंतरावर आहे.

मुख्य वैशिष्ट्ये आणि आकडेवारी

वैशिष्ट्यमाहिती
उंची३३.९७ मीटर (१११.५ फूट)
लांबी १,५५० मीटर (५,०९० फूट)
एकूण जलसाठा क्षमता ७५,०५० घन मीटर

पर्यटन स्थळ म्हणून महत्त्व

विहंगम दृश्य: हिरवीगार डोंगररांगा आणि आजूबाजूच्या निसर्गरम्य दऱ्यांमुळे भावली धरण शहरी जीवनातून काही काळासाठी दूर जाण्यासाठी एक उत्तम ठिकाण आहे.
शांत ठिकाण: हे धरण शांत आणि आल्हाददायक वातावरणासाठी ओळखले जाते, ज्यामुळे ते पिकनिक, शांतपणे फिरण्यासाठी आणि छायाचित्रणासाठी एक उत्तम जागा आहे.
पाण्याची उपलब्धता: हे धरण केवळ पर्यटन स्थळ नसून, शेतीसाठी सिंचनाचे पाणी आणि जलविद्युत निर्मितीसाठीही महत्त्वपूर्ण आहे.

कश्यपी धरण: गंगापूर धरणाचा जीवनदायी आधार

नाशिक जिल्ह्याच्या राजपूर गावाजवळ कश्यपी नदीवर बांधलेले कश्यपी धरण हे एक महत्त्वपूर्ण जलसाठे आहे. १९९८ साली बांधलेले हे धरण, मुख्यत्वे गंगापूर धरणाला पाणी पुरवण्यासाठी ‘फीडर डॅम’ म्हणून कार्य करते. जुन्या गंगापूर धरणातील गाळामुळे कमी झालेली साठवण क्षमता भरून काढण्यासाठी या धरणाची निर्मिती करण्यात आली, ज्यामुळे नाशिक परिसरातील पाणी पुरवठा अधिक सुनिश्चित झाला आहे.

कश्यपी धरणाचे वडाळी नजिकपासूनचे अंतर

कश्यपी धरण वडाळी नजिकपासून अंदाजे ५१.६ किलोमीटर अंतरावर आहे.

मुख्य वैशिष्ट्ये आणि आकडेवारी

वैशिष्ट्यमाहिती
प्रकारमातीचे धरण
नदीकश्यपी नदी
उद्घाटन वर्ष १९९८
उंची४१.७५ मीटर (१३७ फूट)
लांबी१,२९१ मीटर (४,२३६ फूट)
एकूण जलसाठा क्षमता५२.६९ दशलक्ष घनमीटर

पर्यटन स्थळ म्हणून महत्त्व

कश्यपी धरणाचे स्थान अत्यंत निसर्गरम्य आहे. येथील शांत आणि सुंदर वातावरणामुळे हे एक लोकप्रिय पर्यटन स्थळ बनले आहे, जिथे लोक पिकनिक आणि लहान सहलींसाठी येतात. धरणाच्या आजूबाजूला हिरवीगार वनराई असल्यामुळे विशेषतः पावसाळ्यात आणि त्यानंतरचा काळ येथे भेट देण्यासाठी उत्तम असतो. पर्यटक शांत वातावरणाचा अनुभव घेऊ शकतात, जलाशयाच्या बाजूने फेरफटका मारू शकतात आणि निसर्गाची सुंदर छायाचित्रे घेऊ शकतात.

करंजवण धरण: निसर्ग आणि शांततेचा अनुभव

नाशिक शहरापासून अंदाजे ५० किलोमीटर अंतरावर, दिंडोरी तालुक्यात कादवा नदीवर वसलेले करंजवण धरण हे एक सुंदर आणि शांत ठिकाण आहे. सिंचनाच्या मुख्य उद्देशाने बांधलेले हे धरण, त्याच्या विलोभनीय नैसर्गिक सौंदर्यामुळे एक लोकप्रिय पर्यटन स्थळ बनले आहे. निळ्याशार पाण्याचा जलाशय, हिरवीगार वनराई आणि आजूबाजूच्या टेकड्यांचे विहंगम दृश्य येथे येणाऱ्या प्रत्येकाला आकर्षित करते.

करंजवण धरणाचे वडाळी नजिकपासूनचे अंतर

करंजवण धरण वडाळी नजिकपासून अंदाजे ४४.१ किलोमीटर अंतरावर आहे.

मुख्य वैशिष्ट्ये आणि आकडेवारी

वैशिष्ट्यमाहिती
उंची ३९.३१ मीटर (१२९.० फूट)
लांबी २,४८३ मीटर (८,१४६ फूट)
एकूण जलसाठा क्षमता १७५,५८० घन कि.मी.

पर्यटन स्थळ म्हणून महत्त्व

शांत आणि निसर्गरम्य: शहरातील धावपळीपासून दूर जाऊन शांतता अनुभवण्यासाठी हे एक उत्तम ठिकाण आहे.
आकर्षक दृश्य:हे धरण आपल्या स्वच्छ पाण्यामुळे आणि हिरव्यागार टेकड्यांमुळे विशेषतः छायाचित्रकारांसाठी एक आवडते ठिकाण बनले आहे.
योग्य वेळ: पावसाळ्यात (जुलै ते सप्टेंबर) येथील निसर्गाचे सौंदर्य अधिक खुलून दिसते, तर हिवाळ्यात (नोव्हेंबर ते फेब्रुवारी) हवामान आल्हाददायक असल्यामुळे पिकनिकसाठी हा काळ उत्तम असतो.

केद्राई धरण: भूगर्भाचा एक ऐतिहासिक ठेवा

नाशिक जिल्ह्याच्या वडाळी भोई गावाजवळ असलेले ‘केद्राई धरण’ हे पाणी अडवण्यासाठी बांधलेले मानवनिर्मित धरण नाही, तर एक प्राचीन लाव्हा वाहिनी आहे. डेक्कन ज्वालामुखी प्रांतातील हे एक महत्त्वाचे भूगर्भीय वैशिष्ट्य आहे. या ठिकाणी एकेकाळी तप्त लाव्हा रस वाहत होता आणि आता तो पूर्णपणे घनरूप अवस्थेत आहे. त्याची रचना आणि अंतर्गत थर भूवैज्ञानिकांना ज्वालामुखीच्या प्रक्रियेबद्दल महत्त्वपूर्ण माहिती देतात.

केद्राई धरणाचे वडाळी नजिकपासूनचे अंतर

केद्राई धरण वडाळी नजिकपासून अंदाजे ३५.५ किलोमीटर अंतरावर आहे.

मुख्य वैशिष्ट्ये आणि आकडेवारी

वैशिष्ट्यमाहिती
प्रकारलाव्हा वाहिनी (लावा चॅनेल)
स्थानवडाळी भोई गावाजवळ, नाशिक जिल्हा
रुंदीअंदाजे १२० मीटर
उंचीबाजूने ज्वालामुखी खडकांच्या भिंती
मुख्य भरण प्लॅजिओलेस-फायरिक बेसाल्ट
पायाभूत खडक २३०,१०० दशलक्ष घनमीटर

भौगोलिक महत्त्व

केद्राईची ही लाव्हा वाहिनी डेक्कन प्रदेशातील सर्वात रुंद लाव्हा वाहिन्यांपैकी एक आहे. या ठिकाणी लाव्हाचा प्रवाह मर्यादित ठेवण्यासाठी नैसर्गिकरित्या तयार झालेल्या ज्वालामुखी खडकांच्या भिंती स्पष्टपणे दिसतात. या लाव्हा वाहिनीच्या अभ्यासामुळे भूवैज्ञानिकांना हे समजते की लाव्हाचा प्रवाह कसा होता आणि तो घनस्वरूपात कसा बदलला. वाहिनीच्या आत ‘कोंब-लेयर्ड बेसाल्ट’ सारख्या विशिष्ट खडकांचे थर आढळतात, जे जलद थंड होण्याच्या प्रक्रियेचे संकेत देतात. याशिवाय, पुन्हा सक्रिय झालेल्या प्रवाहाने जुन्या थरांचे तुकडे कसे विलग केले, याचे पुरावेही येथे दिसतात, ज्यामुळे या वाहिनीचा इतिहास अधिक गुंतागुंतीचा आणि रंजक बनतो.

दारणा धरण: इतिहास आणि निसर्गाचे सुंदर मिश्रण

नाशिक आणि इगतपुरी शहरांजवळ दारणा नदीवर बांधलेले दारणा धरण हे एक ऐतिहासिक आणि अत्यंत नयनरम्य ठिकाण आहे. १९०७ ते १९१२ या काळात ब्रिटिश सरकारने बांधलेले हे धरण, त्याच्या स्थापत्यशास्त्र आणि नैसर्गिक सौंदर्यामुळे ओळखले जाते. या धरणातून तयार झालेल्या जलाशयाला ‘बील तलाव’ असेही म्हणतात आणि विशेषतः पावसाळ्यात हे ठिकाण पर्यटकांना खूप आकर्षित करते.

दारणा धरणाचे वडाळी नजिकपासूनचे अंतर

दारणा धरण वडाळी नजिकपासून अंदाजे ७६.९ किलोमीटर अंतरावर आहे.

मुख्य वैशिष्ट्ये आणि आकडेवारी

वैशिष्ट्यमाहिती
प्रकारदगडी बांधकाम
नदीदारणा नदी (गोदावरीची उपनदी)
उंची२८ मीटर (९२ फूट)
लांबी१,६३४ मीटर (५,३६१ फूट)
पाणलोट क्षेत्र अंदाजे ४०४ चौरस किलोमीटर
वीज निर्मिती क्षमता ४.९० मेगावॅट

इतिहास आणि उपयोग

दारणा धरण हे केवळ एक जलव्यवस्थापन प्रकल्प नसून, त्याचा एक समृद्ध इतिहास आहे. सुरुवातीला यात ५० ‘रेनॉल्ड्स गेट्स’ बसवण्यात आले होते, जे त्या काळात जगातील पहिले स्वयंचलित दरवाजे होते. कालांतराने त्यांची जागा १९७२ मध्ये बसवलेल्या सहा रेडियल गेट्सने घेतली. हे धरण परिसरातील शेतीसाठी सिंचनाचे पाणी पुरवते, तसेच सिन्नरसारख्या शहरांना पिण्याच्या पाण्याचा पुरवठा करते. २००८ मध्ये येथे जलविद्युत प्रकल्प सुरू करण्यात आला, ज्यामुळे वीज निर्मितीही होते.

पर्यटन

पावसाळ्यात दारणा धरणाचे सौंदर्य अधिकच खुलते. आजूबाजूच्या हिरव्यागार डोंगररांगा आणि धरणातून खाली कोसळणारे छोटे-मोठे धबधबे पर्यटकांना खूप आकर्षित करतात. शांत आणि आल्हाददायक वातावरणामुळे हे ठिकाण पिकनिक, फिरायला जाण्यासाठी आणि निसर्गाचे फोटो काढण्यासाठी उत्तम आहे.

आळंदी धरण: दिंडोरीच्या कृषी विकासाचा आधार

नाशिक जिल्ह्याच्या दिंडोरी तालुक्यात आळंदी नदीवर बांधलेले आळंदी धरण हे एक महत्त्वाचे जलसाठे आहे. १९८३ साली पूर्ण झालेले हे धरण महाराष्ट्र शासनाच्या मालकीचे असून, मुख्यतः शेती सिंचनासाठी याचा उपयोग होतो. या धरणाच्या परिसरातील शांत आणि निसर्गरम्य वातावरणामुळे हे स्थानिक लोकांसाठी एक लोकप्रिय पर्यटन स्थळ बनले आहे.

आळंदी धरणाचे वडाळी नजिकपासूनचे अंतर

आळंदी धरण वडाळी नजिकपासून अंदाजे ४९.५ किलोमीटर अंतरावर आहे.

मुख्य वैशिष्ट्ये आणि आकडेवारी

वैशिष्ट्यमाहिती
प्रकारमातीचे धरण
उंची२९.३ मीटर (९६ फूट)
लांबी१,६९० मीटर (५,५४० फूट)
एकूण जलसाठा क्षमता२,९६०,००० घनमीटर (१०५,०००,००० क्युबिक फूट)

सध्याच्या घडामोडी

डिसेंबर २०२२ मध्ये ‘द टाइम्स ऑफ इंडिया’ वृत्तपत्राने दिलेल्या बातमीनुसार, जलसंपदा विभागाने धरणाच्या कालव्याच्या दुरुस्तीचे काम हाती घेण्याची योजना आखली होती. या प्रकल्पासाठी अंदाजे २ कोटी रुपये खर्च अपेक्षित होता, ज्याचा उद्देश पाण्याचा प्रवाह सुधारणे आणि पायाभूत सुविधांची दुरुस्ती करणे हा आहे.

वाघाड धरण: सामुदायिक व्यवस्थापनाचा आदर्श

नाशिक जिल्ह्यातील दिंडोरी तालुक्यात, कोळवण नदीवर बांधलेले वाघाड धरण हे केवळ एक जलसाठा नाही, तर शेतकऱ्यांनी एकत्र येऊन यशस्वी करून दाखवलेल्या एका अनोख्या प्रयोगाचे प्रतीक आहे. १९७९ साली ‘वरच्या गोदावरी प्रकल्पा’चा भाग म्हणून पूर्ण झालेले हे धरण, सुरुवातीला अपेक्षेनुसार काम करू शकले नाही, पण नंतर शेतकऱ्यांनीच याची जबाबदारी घेऊन एक आदर्श निर्माण केला.

वाघाड धरणाचे वडाळी नजिकपासूनचे अंतर

वाघाड धरण वडाळी नजिकपासून अंदाजे ५३.० किलोमीटर अंतरावर आहे.

मुख्य वैशिष्ट्ये आणि आकडेवारी

वैशिष्ट्यमाहिती
बांधकाम पूर्ण वर्ष१९७९
प्रकार मातीचे धरण
उंची ४५.६ मीटर
लांबी ९५२ मीटर
एकूण जलसाठा ७६.४८ दशलक्ष घनमीटर
उपयुक्त जलसाठा ७२.२० दशलक्ष घनमीटर

शेतकरी व्यवस्थापनाचा आदर्श

१९८० च्या दशकात, हे धरण सरकारच्या सिंचन विभागाच्या अखत्यारीत असताना, पाण्याची व्यवस्थापनात अनेक अडचणी येत होत्या. अनेक शेतकऱ्यांपर्यंत पाणी पोहोचत नव्हते. परंतु, १९९१ मध्ये स्थानिक स्वयंसेवी संस्थेच्या मदतीने शेतकऱ्यांनी एकत्र येऊन ‘पाणी वापरकर्ता संघटना’ स्थापन केली. त्यांच्या प्रयत्नांमुळे सिंचनाखालील क्षेत्रात मोठी वाढ झाली. २००३ मध्ये, सर्व २४ पाणी वापरकर्ता संघटनांनी एकत्र येऊन ‘वाघाड प्रकल्प पातळी पाणी वापरकर्ता संघ’ स्थापन केला. २००५ मध्ये या संपूर्ण प्रकल्पाचे व्यवस्थापन अधिकृतपणे शेतकऱ्यांच्या या संघटनेकडे सोपवण्यात आले. या यशामुळे, २००५ साली महाराष्ट्रात ‘शेतकऱ्यांद्वारे सिंचन प्रणाली व्यवस्थापनाचा कायदा’ संमत झाला.

शेतकरी व्यवस्थापनाचे फायदे

उत्कृष्ट कार्यक्षमता: शेतकरी व्यवस्थापनामुळे सिंचनाखालील क्षेत्रात पाच पटीने वाढ झाली. आधी केवळ ३०-३५ हेक्टर क्षेत्राला पाणी मिळत होते, आता ते १०,००० हेक्टरपर्यंत पोहोचले आहे.
आर्थिक समृद्धी: पाण्याची उपलब्धता झाल्यामुळे शेतकऱ्यांनी द्राक्षे आणि भाजीपाल्यासारखी अधिक उत्पन्न देणारी पिके घेण्यास सुरुवात केली, ज्यामुळे त्यांचे उत्पन्न मोठ्या प्रमाणात वाढले.
आर्थिक यश: या संघटनेने सरकारसाठी पाणी कर वसुलीत १५ पटीहून अधिक वाढ केली.
जलसंधारण: पाण्याच्या योग्य वापरामुळे शेतकऱ्यांनी ठिबक सिंचनासारख्या आधुनिक पद्धतींचा वापर सुरू केला. तसेच, जलसंधारणाची अनेक कामे केल्यामुळे परिसरातील २५०० हून अधिक विहिरींची पाण्याची पातळी वाढली.

चणकापूर धरण: गिरणा नदीवरील ऐतिहासिक जलसाठा

नाशिक जिल्ह्याच्या कळवण तालुक्यात, गिरणा नदीवर ब्रिटिश सरकारने विसाव्या शतकाच्या सुरुवातीला बांधलेले चणकापूर धरण हे एक ऐतिहासिक आणि महत्त्वपूर्ण जलसाठा आहे. सुमारे १९०३ ते १९११ या काळात बांधले गेलेले हे मातीचे धरण, या भागातील सर्वात जुन्या धरणांपैकी एक आहे.

चणकापूर धरणाचे वडाळी नजिकपासूनचे अंतर

चणकापूर धरण वडाळी नजिकपासून अंदाजे ६०.९ किलोमीटर अंतरावर आहे.

मुख्य वैशिष्ट्ये आणि आकडेवारी

वैशिष्ट्यमाहिती
प्रकारमातीचे धरण
नदीगिरणा नदी
स्थानकळवण तालुका, नाशिक जिल्हा
उंची४१ मीटर (१३५ फूट)
लांबी३,७०५ मीटर (१२,१५६ फूट)
जलाशयाचे क्षेत्रफळ २,६३५ हेक्टर (६,५११ एकर)
एकूण जलसाठा क्षमता६८,७२० दशलक्ष लिटर (२.४४ टीएमसी)

ऐतिहासिक आणि स्थानिक महत्त्व

चणकापूर धरणाच्या परिसरात ब्रिटिश आणि स्थानिक आदिवासी समुदायांमध्ये एक मोठा संघर्ष झाला होता. या संघर्षात शहीद झालेल्या आदिवासी बांधवांच्या स्मरणार्थ चणकापूर गावात एक हुतात्मा स्मारक आणि स्तंभ उभारण्यात आले आहे, जे या भागाच्या शौर्याची आणि इतिहासाची आठवण करून देते. आज हे धरण केवळ ऐतिहासिक वारसा नसून, कळवण आणि देवळा तालुक्यांसाठी सिंचनाचा मुख्य स्रोत आहे. येथील जलाशयात मासेमारीचा व्यवसाय मोठ्या प्रमाणावर चालतो. तसेच, मालेगाव महानगरपालिकेपर्यंत पिण्याच्या पाण्याची व्यवस्था करण्यासाठीही या धरणातील पाण्याचा उपयोग केला जातो.

वैतरणा धरण प्रणाली: मुंबईची जीवनरेखा

महाराष्ट्रातील वैतरणा नदीवर बांधलेली वैतरणा धरण प्रणाली ही मुंबई आणि तिच्या आसपासच्या परिसरासाठी एक अत्यंत महत्त्वाचा जलस्रोत आहे. ही प्रणाली तीन प्रमुख धरणांनी बनलेली आहे: अप्पर वैतरणा, मिडल वैतरणा आणि लोअर वैतरणा. ही तिन्ही धरणे मुंबईला पाणी पुरवणाऱ्या मुख्य प्रणालीचा भाग आहेत.

वैतरणा धरणाचे वडाळी नजिकपासूनचे अंतर

वैतरणा धरण वडाळी नजिकपासून अंदाजे १२२.७ किलोमीटर अंतरावर आहे.

१. अप्पर वैतरणा धरण

नाशिक जिल्ह्यातील इगतपुरी परिसरात असलेले हे धरण त्याच्या नयनरम्य जलाशयामुळे आणि डोंगरमाथ्यांमुळे ओळखले जाते. १९५७ साली बांधलेले हे तीनपैकी सर्वात जुने धरण आहे.

प्रमुख वैशिष्ट्ये:

जलाशयाचे नाव: मुंबईच्या जलपुरवठा प्रकल्पाची रचना करणारे अभियंता एन.व्ही. मोडक यांच्या नावावरून या जलाशयाला ‘मोडक सागर’ असे नाव देण्यात आले आहे. उपयुक्त जलसाठा: ३३१ दशलक्ष घनमीटर.

२. मिडल वैतरणा धरण

पालघर जिल्ह्यातील मोखाडा तालुक्यात असलेले हे धरण मुंबई महानगरपालिकेने २०१४ साली पूर्ण केले.

प्रमुख वैशिष्ट्ये:

क्षमता: या जलाशयात १९३.५ अब्ज लिटरपेक्षा जास्त पाणी साठवण्याची क्षमता आहे.
पाणीवाहतूक: धरणातून ४० किलोमीटर लांबीच्या जलवाहिनीद्वारे भांडुप येथील जलशुद्धीकरण केंद्रात पाणी पोहोचवले जाते.
सौरऊर्जा प्रकल्प: २०२४ मध्ये या धरणाच्या जलाशयावर १०० मेगावॅटचा तरंगता सौर ऊर्जा प्रकल्प बसवण्याची घोषणा करण्यात आली आहे.

३. लोअर वैतरणा धरण

नाशिक जिल्ह्यातील अलवंडी आणि वैतरणा गावाजवळ हे धरण आहे.

प्रमुख वैशिष्ट्ये:

जलविद्युत निर्मिती: १९७६ मध्ये महावितरण कंपनीने येथे जलविद्युत प्रकल्प सुरू केला होता. रचना: या धरणाच्या रचनेत दगडी बांधकाम आणि मातीचे धरण या दोन्ही गोष्टींचा समावेश आहे. ऊर्जा उत्पादन: या प्रकल्पातून ६० मेगावॅट वीज निर्माण होते.

सामूहिक महत्त्व आणि पर्यटन

एकत्रितपणे, ही तिन्ही धरणे मुंबई शहराच्या पाण्याच्या गरजेसाठी अत्यावश्यक आहेत. ही धरणे पश्चिम घाटाच्या सुंदर डोंगररांगांमध्ये वसलेली आहेत, ज्यामुळे ती निसर्गप्रेमींसाठी एक उत्तम ठिकाण बनली आहेत. येथे कॅम्पिंग, वॉटर स्पोर्ट्स आणि पिकनिकसारख्या गोष्टींचा आनंद घेता येतो. पावसाळा (जून ते सप्टेंबर) हा काळ येथे भेट देण्यासाठी सर्वोत्तम आहे, कारण या काळात सर्वत्र हिरवळ पसरलेली असते आणि धरणे पूर्ण भरलेली असतात.

हरणबारी धरण: मोसम खोऱ्याची जीवनरेखा

नाशिक जिल्ह्याच्या बागलाण तालुक्यात, मोसम नदीवर बांधलेले हरणबारी धरण हे या परिसरातील शेतीसाठी एक महत्त्वाचा जलस्रोत आहे. १९८० मध्ये पूर्ण झालेले हे धरण, मोसम खोऱ्यातील शेतकऱ्यांसाठी एक वरदान ठरले आहे.

हरणबारी धरणाचे वडाळी नजिकपासूनचे अंतर

हरणबारी धरण वडाळी नजिकपासून अंदाजे १०७ किलोमीटर अंतरावर आहे.

प्रमुख वैशिष्ट्ये आणि आकडेवारी

वैशिष्ट्यमाहिती
प्रकारमातीचे धरण
नदीमोसम नदी
स्थानबागलाण तालुका, नाशिक जिल्हा
उंची३४ मीटर (११२ फूट)
लांबी१,४१९ मीटर (४,६५६ फूट)
एकूण जलसाठा क्षमता३४,७८० घन किलोमीटर

स्थानिक महत्त्व आणि निसर्ग सौंदर्य

हे धरण परिसरातील शेतीला सिंचनासाठी पाणी पुरवते, ज्यामुळे येथील शेतीत मोठी मदत झाली आहे. याशिवाय, हे धरण आपल्या निसर्ग सौंदर्यासाठीही ओळखले जाते. विशेषतः सूर्यास्ताच्या वेळी येथील दृश्य खूप विलोभनीय असते.

दाखले आणि प्रमाणपत्रे
कृपया आपले नाव, संपर्क आणि या दाखल्याबद्दलची तुमची चौकशी लिहा.
दाखले आणि प्रमाणपत्रे
कृपया आपले नाव, संपर्क आणि या दाखल्याबद्दलची तुमची चौकशी लिहा.
कर भरा ग्रामनिधी चौकशी
ग्रामपंचायतीचे कर सहज आणि सुरक्षितपणे ऑनलाइन भरा
कर भरल्यावर, कर भरल्याचा स्क्रीनशॉट खालील WhatsApp वर शेअर करा
कर भरा - पाणीपट्टी चौकशी
ग्रामपंचायतीचे कर सहज आणि सुरक्षितपणे ऑनलाइन भरा
कर भरल्यावर, कर भरल्याचा स्क्रीनशॉट खालील WhatsApp वर शेअर करा
विचारणा / चौकशी करा
कृपया आपले नाव, संपर्क आणि चौकशी लिहा. आम्ही लवकरच उत्तर देऊ.
विचारणा / चौकशी करा
कृपया आपले नाव, संपर्क आणि चौकशी लिहा. आम्ही लवकरच उत्तर देऊ.
मुखपृष्ठ
कर भरा
दाखले
तक्रार नोंदवा